I. Tên gọi di tích:
Chứng tích Sân bay Hòa Long.
II. Vị trí, đường đi đến:
1. Vị trí:
Thuộc thôn Hòa Long, xã Kỳ Hà, quận Lý Tín, tỉnh Quảng Tín (nay là thôn Tân Lập, xã Tam Hải, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam).
2. Đường đi đến:
Từ thị trấn Núi Thành, đi theo Quốc lộ 1A về hướng Đông Nam khoảng 1,5km. Sau đó, rẽ trái vào đường hướng ra biển Đông, đi thêm 10km qua phà Kỳ Hà để đến xã Tam Hải. Từ đó, đi theo đường liên thôn đến UBND xã Tam Hải, tiếp tục đi hướng Đông khoảng 300m và rẽ phải vào đường đất 150m là đến di tích.
II. Tóm tắt sự kiện lịch sử liên quan đến di tích:
Tam Hải là một vùng đất cát được bao quanh bởi biển và sông, tạo thành một cù lao tách biệt với đất liền. Từ lâu, nhân dân trong vùng chủ yếu là đi biển và các nghề thủ công truyền thống khác.
Nhờ vị trí đặc biệt này, Tam Hải có ý nghĩa chiến lược quân sự quan trọng về mặt quân sự. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, địch thường đổ bộ bằng biển tập kích, mở nhiều cuộc càn quét đánh phá vào các căn cứ lõm của ta. Đặc biệt là sau hiệp định Giơnevơ được ký kết, địch đã nhanh chóng thiết lập bộ máy chính quyền tay sai và các lực lượng vũ trang để khống chế, kiểm soát, đánh phá cơ sở cách mạng của ta, chúng xây dựng chính quyền tay sai từ xã đến thôn, thành lập các trung đội nghĩa quân, dân quân tự vệ để quản lý địa bàn (vùng biển đông) nhằm phục vụ cho chiến tranh lâu dài của chúng.
Về phía ta, ra sức củng cố xây dựng lực lượng để chuẩn bị cho đấu tranh chính trị. Tuyên truyền phát động quần chúng theo dõi đối phó địch. Các tổ chức đảng trên địa bàn xã được củng cố, đội vũ trang của xã được thành lập triển khai tổ chức, phát động quần chúng đấu tranh chính trị và binh địch vận đánh địch. Từ năm 1961 đến 1964 được sự hỗ trợ của đại đội V14 bộ đội tỉnh, bộ đội địa phương, đội công tác và du kích xã phát động nhân dân nổi dậy diệt ác ôn, Ngụy quân, Ngụy quyền và thành lập chính quyền cách mạng ở các thôn được giải phóng.
Ngày 07 – 05 – 1965, quân Mỹ đổ bộ vào cảng Kỳ Hà và xây dựng căn cứ quân sự tại Chu Lai. Chúng xác định Tam Hải là địa bàn trọng yếu nên địch ra sức củng cố bộ máy chính quyền, xây dựng lực lượng, xây dựng sân bay dã chiến tại thôn Hòa Long, thành lập một liên đoàn Hải Thuyền ở thôn Đông Tuần, ngày đêm tuần tra, canh phòng, đánh phá các cơ sở cách mạng của ta nhằm cô lập và biến nơi đây thành một trong những xã thuộc vành đai trắng của Mỹ Ngụy.
Tháng 6 năm 1965, từ bàn đạp thôn Hòa Bình, thôi Hòa An,du kích xã phối hợp với đại đội V14 của tỉnh tổ chức tập kích đánh vào liên đoàn 15 Hải Thuyền làm nên một chiến thắng vang dội tại.
Bị thua đau, Mỹ – Ngụy cay cú, nên đầu năm 1967, địch chiếm đất và lần đầu ép buộc nhân dân vào khu đồn. Để mở rộng sân bay, chúng đốt phá cây cối và chở đất từ núi Bàn Than về san ủi mặt bằng rộng lớn chừng 10 ha . Và nâng cấp sân bay dã chiến Hòa Long thành một sân bay quân sự. Đến tháng 10 năm 1967, sân bay hoàn thành, trong đó chúng xây dựng 2 kho xăng, trạm không lưu và đài quan sát, 2 kho đạn, xưởng sửa chữa máy bay, có các loại bay: HUIA, HUIB (tàu bay rọ), máy bay 2 quạt. Địch thường đóng quân trong sân bay gồm I tiểu đoàn không vận Ame ricon (9) và nhiêu đồn bốt xung quanh sân bay, có lính địa phương quân Ngụy ngày đêm túc trực canh gát. Từ khi sân bay Long Thanh hoàn thành, nơi đây là nơi bất khả sâm phạm, là một bàn đạp chiến lược quân sự quan trọng nhằm đối phó với ra và tạo vành đai bảo vệ căn cứ Chu Lai của Mỹ.
Trước tình hình đó, tháng 11 năm 1967, Tỉnh ủy Quảng Nam và Huyện ủy Nam Tam Kỳ hạ quyết tâm phải tập kích đánh vào sân bay Hòa Long và giao trận đánh quan trọng này cho bộ đội đặc công QK5 (409) phụ trách cùng phối hợp với đội công tác các xã vùng ven như: Kỳ Hòa, Kỳ Khương, Kỳ Vinh, Kỳ Chánh, Kỳ Xuân; Lực lượng của ta gồm có: 18 chiến sĩ đăc công, đội công tác 42 người, vũ khí trang bị: 3 cối 82mm, súng tiểu liên AK, Lựu đạn thủ pháo.
Đêm mùng 8 tháng 11 (âm lịch), ta bố trí tập kết tại thôi 7 xã Kỳ Xuân (nay là xã Tam Hòa) và trong các chiến sĩ ta được 6 chiến thuyền của đội giao liên nữ Kỳ Hòa đã được đưa đến điểm tập kích an toàn. Cùng bộ đội đặc công và đội công tác đã vào bên trong ém quân và chờ lệnh đánh.
Sau khi chuẩn bị hoàn tất đồng chí Luyện chỉ huy trưởng lệnh nổ súng, một loạt AK của đội công tác vang lên, tiêu diệt mục tiêu ở vọng gát lúc này cối 82 của ta bắn tới tấp vào sân bay, cùng đội công tác và các chiến sĩ đặt công đồng loạt tấn công vào các mục tiêu như kho xăng, kho đạn, khu đóng quân, trạm không lưu, đài quan sát và máy bay. Sau hơn nửa giờ đồng hồ chiến đấu, ta đã tiêu diệt gọn sân bay. Bị tấn công bất ngờ, nên bọn lính Mỹ từ căn cứ Chu Lai hốt hoảng tiếp ứng máy bay đich từ căn cứ Đà Nẵng , bay ra tiếp ứng, bọn địa phương Ngụy ở Kỳ Hòa phản kích dữ dộn, ca nô địch phong tỏa trên các mặt sông. Ta chia lực lượng thành 2 đơn vị đối phó địch vừa đánh vừa rút quân và đến khoảng 4 giờ sáng hôm sau lực lượng của ta mới về lại căn cứ an toàn.
Trận đánh diễn ra nhanh, gọn và táo bạo làm cho địch bất ngờ. Kết quả ta đã tiêu diệt toàn bộ bộ đội bay và bọn lính trong sân bay, phá hủy và làm hư hại 32 chiếc máy bay các loại, cháy cháy hai kho xăng và hai kho đạn, xóa sổ san bằng sân bay Hòa Long. Trận đánh tạo nên tiếng vang lớn làm nức lòng nhân dân, chiến sĩ hăng hái giết giặc lập công. Địch thì hoang mang cay cú và lo sợ rồi sau đó bỏ luôn sân bay này không sử dụng
III. Khảo tả di tích:
Hiện nay, khu vực sân bay Hòa Long, nơi diễn ra trận đánh này là là khu đất cát, nhân dân trong vùng trồng cây dương liễu rộng trừng khoảng 3 ha, còn lại là khu khu dân cư, trạm Y tế và trụ sở làm việc UBND xã Tam Hải.
• Hướng Tây: giáp đồi dương liễu và khu dân cư.
• Hướng Đông: giáp đồi dương liễu và khu dân cư.
• Hướng Nam: giáp đồi dương liễu và khu dân cư.
• Hướng Bắc: giáp đồi dương liễu và khu dân cư.
…
GÓP Ý