I. Tên gọi di tích: Nghĩa Địa Cá Ông
II. Vị trí địa điểm
1. Vị trí:

Thôn Thuận An, xã Tam Hải, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam.

2. Đường đi đến:

Xã Tam Hải là một xã đảo ở phía Đông Nam huyện Núi Thành. Từ Quốc lộ 1A, đi về hướng nam khoảng 1,5 km đến thị trấn Núi Thành, sau đó rẽ trái đi về hướng biển khoảng 10 km, qua một chuyến phà ở cửa sông Kỳ Hà là đến xã Tam Hải. Tiếp tục đi theo con đường liên thôn ra hướng biển Bàn Than, dọc theo đồi thông ven biển sẽ đến khu nghĩa địa Cá Ông.

III. Tóm tắt sự kiện lịch sử liên quan đến di tích
Xã Tam Hải là một vùng đất được bao bọc bởi biển, 3 mặt là sông, nơi người dân làng chài đã sinh sống hàng trăm năm. Nơi đây có một nghĩa địa cá ông lớn nhất nước.
Tục thờ cá voi, hay còn gọi là Cá Ông, là một lễ hội phổ biến của cư dân ven biển, diễn ra từ tháng 6 đến giữa tháng 9 hàng năm. Người dân tin rằng cá voi là sinh vật linh thiêng ở biển, cứu giúp người bị nạn. Theo truyền thuyết của người Việt miền Trung, cá voi vốn là một mảnh vải từ chiếc áo cà sa của Đức Phật, được ngài ban cho phép thuật để cứu người gặp bão lớn trên biển.
Theo sử gia nhà Nguyễn, vua Gia Long từng được cá voi cứu sống khi thuyền gặp bão. Sau khi khôi phục đất nước, vua đã phong cho cá voi là “Nam Hải cự tộc Ngọc Lân Thượng Đẳng Thần”, lập đền thờ và chôn cất cẩn thận những con cá voi chết. Người dân chài cũng tôn kính cá voi như cha mẹ. Người đầu tiên nhìn thấy xác cá voi chết được xem là “trưởng nam” của làng, phải chịu tang 100 ngày với niềm tin rằng Ông sẽ phù hộ cho họ đi biển thuận lợi và đánh bắt được nhiều tôm cá.
Khi phát hiện cá ông chết và trôi dạt vào bờ (còn gọi là “Ông lụy”), người dân sẽ báo cho làng xã. Xã trưởng phải trình công văn lên tri phủ hoặc tri huyện để cử người đến khám nghiệm, cấp tiền hương đèn, vải đỏ quấn bảy vòng và đất xây lăng. Cả làng phải chịu tang và tập trung làm lễ. Nếu xác quá lớn, dân làng sẽ dùng đăng vây lại dưới nước cho đến khi thịt rã hết, sau đó lấy bộ xương mang lên bờ chôn cất.
Lễ hội cúng Cá Ông có các nghi thức tiêu biểu như:
• Lễ cúng cầu an: Tổ chức vào đêm đầu tiên tại lăng, với lễ vật là hoa quả và các món ăn trên bờ, không có hải sản.
• Lễ rước Cá Ông: Vào sáng sớm hôm sau, mọi người rước kiệu bài vị và đồ cúng từ lăng ra bến tàu. Sau đó, một đoàn thuyền ra biển trong không khí trống chiêng và reo hò.
• Lễ cúng tiên sư, tổ nghề: Tổ chức sau khi đoàn rước đã trở về lăng.
• Lễ chánh tế: Diễn ra vào nửa đêm hôm đó.
• Ngày hội: Sáng hôm sau là ngày hội của cư dân miền biển với các hoạt động như đua thuyền, bơi thúng.

…

ĐÍNH KÈM: LÝ LỊCH DI TÍCH NGHĨA ĐỊA CÁ ÔNG

ĐÍNH KÈM: BIÊN BẢN KHOANH VÙNG BẢO VỆ DI TÍCH NGHĨA ĐỊA CÁ ÔNG